10 il sonra I sinfə getməyə uşaq tapılmayacaq? - Ciddi təhlükələr

Bunu Qaynarinfo-ya açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov bu il ölkə üzrə I siniflərə gedən uşaqların sayında rekord azalma müşahidə edilməsi ilə bağlı statistikanı şərh edərkən deyib. Ekspert 10 ildən sonra vəziyyətin necə olacağına dair proqnozlarını açıqlayıb:

"Əgər bu azalma tendensiyası davam edərsə, 10 ildən sonra I sinifə qəbul edilən uşaqların sayı daha da aşağı düşə bilər. Əgər hər il orta hesabla 3-4% azalma davam edərsə, 10 il sonra bu rəqəm təxminən 100,000 və ya daha aşağı ola bilər. Bu ölkə üçün ciddi demoqrafik və iqtisadi təhlükələr yarada bilər. Əmək bazarında işçi qüvvəsi çatışmazlığı, təhsil və sosial xidmətlərə olan təzyiq daha da arta bilər”.

Kamran Əsədov son 7 ildə I sinif şagirdlərinin sayının 164,523 nəfərdən 132,261 nəfərə düşməsini - 32,000 nəfərlik bir azalma olduğunu xatırladıb:

"Bu azalma demoqrafik problemlərə, sosial-iqtisadi faktorlarla bağlı ola və gələcəkdə bir sıra ciddi təsirlərə səbəb ola bilər. Bu tendensiyanı daha geniş şəkildə təhlil edib, bizi gözləyən potensial təhlükləri və bunun qarşısını almaq üçün mümkün yolları araşdıraq. Bu istiqamətdə statistik analizlər apardım və səbəbləri xüsusi ilə qeyd etməliyəm. Son 7 ildə baş verən bu 32,000 nəfərlik azalma təqribən 19%-ə bərabərdir. Bu azalma təkcə bir tendensiya deyil, həm də geniş demoqrafik və sosial dəyişikliklərin göstəricisidir. Azalan doğum səviyyəsi, miqrasiya, sosial-iqtisadi vəziyyətlər və urbanizasiya bu azalmanın əsas səbəblərindən biri ola bilər. Bu səbəblər aşağıdakılardır:

Aşağı doğum nisbəti: Əhalinin yaşlanması və aşağı doğum nisbəti I sinifə gedən uşaqların sayının azalmasında əsas rol oynayır. Bu bir çox inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə müşahidə olunan tendensiyadır. İnsanlar daha gec ailə qurur və daha az uşaq sahibi olurlar.

Miqrasiya: Əməkçi miqrasiyası, xüsusilə iqtisadi səbəblərdən dolayı, ailələrin ölkədən kənara köçməsinə səbəb olur. Xaricə köç edənlər arasında doğum yaşında olan ailələr də var ki, bu da ölkədaxili doğum nisbətlərinə mənfi təsir edir.

Şəhərləşmə və həyat tərzi dəyişiklikləri: Şəhərləşmə, həyat tərzinin dəyişməsi və kənd ərazilərinin tənəzzülü də doğum nisbətinə mənfi təsir göstərə bilər. Şəhər həyatında ailələr daha çox işə fokuslanır və daha az uşaq sahibi olmağa qərar verirlər.

Sosial-iqtisadi amillər: Yaşayış səviyyəsinin aşağı düşməsi və ya iqtisadi qeyri-sabitlik ailələrin daha çox uşağa baxmaqda çətinlik çəkməsinə səbəb ola bilər. Eyni zamanda, bəzi ailələrdə təhsil xərcləri də doğum planlamasına təsir göstərə bilər”.

Ekspert qarşıdakı illərdə Azərbaycanı gözləyən təhlükələrdən də danışıb:

"Bu sürətlə azalan uşaq sayı müxtəlif sahələrdə ciddi təhlükələr yarada bilər. Aşağıda, bu tendensiyanın gələcəkdə nələrə səbəb ola biləcəyini nəzərdən keçirək:

Əmək bazarında problemlər: Əhali yaşlandıqca yeni işçi qüvvəsi azalır, demək, əmək bazarında işçi çatışmazlığı yaranacaq. Gələcəkdə təqaüdə çıxan insanların sayının artması ilə yeni iş yerlərini dolduracaq gənc kadrların çatışmazlığı baş verə bilər. Bu isə iqtisadi böyüməyə mane ola və iş yerlərində ixtisaslı işçi qüvvəsi tapmaqda çətinliklər yarada bilər.

Pensiya və sosial təminat sistemlərinə təzyiq: Gənc nəsillərin azalması yaşlı əhali qrupunun artması ilə müşayiət olunur. Bunun nəticəsində sosial təminat və pensiya sistemləri üzərində əlavə maliyyə yükü yaranır, çünki azalan işçi qüvvəsi daha çox yaşlıları dəstəkləməli olur. Bu, dövlətin sosial proqramlarına daha çox maliyyə resurslarının ayrılmasını tələb edəcək.

Təhsil və məktəb sistemlərinə təsir: Uşaq sayının azalması məktəblərdə şagird sıxlığının azalmasına və bəzi məktəblərin bağlanmasına səbəb ola bilər. Bu, xüsusilə kənd yerlərində məktəblərin fəaliyyətini dayandırmasına gətirib çıxara bilər. Eyni zamanda, təhsil sahəsinə ayrılan resursların azalması da keyfiyyətli təhsilin təmin edilməsi üçün çətinliklər yarada bilər.

İqtisadi böyümənin yavaşlaması: Gənc və işçi qüvvəsinin azalması ölkənin ümumi iqtisadi inkişafına da mənfi təsir göstərəcək. Texnoloji yeniliklər, istehsal və xidmət sektorlarında inkişaf üçün gənc işçi qüvvəsi vacibdir”.

 

Ekspert bu problemlərin həll olunması üçün müxtəlif strategiyalar və siyasətlər həyata keçirilməsinin vacibliyini qeyd edib:

"Doğum nisbətini artırmaq üçün ailə dəstəyi: Bəzi ölkələrdə doğum nisbətini artırmaq məqsədilə ailələrə maliyyə dəstəyi proqramları həyata keçirilir. Uşaq sahibi olan ailələrə vergi güzəştləri, pulsuz uşaq baxımı, ailə üçün mənzil proqramları və iş-güc balansının yaxşılaşdırılması üçün iş yerlərində daha çevik iş saatları kimi tədbirlər doğum səviyyəsini artırmağa kömək edə bilər.

Miqrasiya siyasətinin tənzimlənməsi: Miqrasiya siyasəti yenidən baxılmalı və işçi qüvvəsi çatışmazlığını kompensasiya etmək üçün xaricdən işçi qüvvəsinin qəbuluna şərait yaradılmalıdır. Əgər ölkədaxili doğum səviyyəsini artırmaq mümkün olmazsa, miqrasiya işçi qüvvəsinin davamlılığını təmin etmək üçün alternativ həll yolu ola bilər.

Ailələrə sosial dəstəyin artırılması: Ailə qurmağa və uşaq böyütməyə marağı artırmaq üçün dövlətin ailələrə sosial dəstəyi artırılmalıdır. Təhsil, sağlamlıq və sosial xidmətlər sahəsində dəstəklər daha əlçatan olmalıdır. Bu cür dəstək ailələrə daha çox uşaq sahibi olmağa təşviq edə bilər.

Kənd ərazilərinin inkişafı və dəstəklənməsi: Kənd yerlərində əhalinin azalmasını yavaşlatmaq üçün kənd təsərrüfatı, infrastruktur və sosial xidmətlərin inkişafına sərmayə qoyulmalıdır. Kənd ərazilərində yaşayan insanlar üçün cazibədar yaşayış və iş şəraiti yaradılmalıdır.

Texnologiya və avtomatlaşdırma: Əmək bazarında işçi qüvvəsi çatışmazlığı olduqda, texnologiya və avtomatlaşdırma böyük rol oynaya bilər. Robot texnologiyaları və süni intellekt işçi qüvvəsini əvəz edə və iqtisadi inkişafı dəstəkləyə bilər.

Dünyada bu hala qarşı mübarizə tədbirləri: Dünyanın bir çox ölkəsi doğum nisbətinin azalması ilə qarşı-qarşıyadır və bu problemə qarşı müxtəlif tədbirlər görürlər:

Fransa və Skandinaviya ölkələri ailələrə maliyyə dəstəyi proqramları və çevik iş şərtləri təklif edir. Yaponiya və Cənubi Koreya kimi ölkələrdə isə doğum nisbətini artırmaq üçün sosial və iş həyatının balansını təmin edən proqramlar həyata keçirilir. İtaliya və Almaniya doğum nisbətini stimullaşdırmaq üçün vergi güzəştləri və ailə siyasətlərini yenidən nəzərdən keçirir. Beləliklə, son illərdə I sinif şagirdlərinin sayında müşahidə edilən azalma ciddi demoqrafik və iqtisadi problemlərin əlamətidir. Əgər bu tendensiya davam edərsə, ölkə 10 ildən sonra ciddi sosial və iqtisadi təzyiqlərlə qarşılaşacaq. Bunu önləmək üçün doğum nisbətini artırmaq, miqrasiya siyasətini optimallaşdırmaq və ailələrə daha geniş sosial dəstək vermək vacibdir. Dünyada bu problemi həll etmək üçün tətbiq olunan uğurlu təcrübələrdən yararlanmaq və onları ölkə daxilində tətbiq etmək gələcəkdə daha sabit və balanslı demoqrafik vəziyyət yaratmağa kömək edəcək”.

Xatırladaq ki, bu il ölkə üzrə I siniflərə 132 261 uşaq qəbul olunub.

7 il əvvəl -2017-2018-ci tədris ilində birinci sinifə 164 523 uşaq gedib. Sonrakı illərdə bu say azalmağa başlayıb. İndi həmin illə müqayisədə 32 min fərq var...