Afirka ölkəsi Çad yenidən qarışıb. Cümə axşamı ölkənin əsas müxalifət lideri, Sərhədsiz Sosialist Partiyasının (SPG) başçısı Yəhya Dillonun ölümü ilə bağlı xəbər yayılıb.

Qaynarinfo "Kommersant"a istinadən xəbər verir ii, o, partiya qərargahına basqın edən yerli təhlükəsizlik qüvvələri ilə atışma zamanı həlak olub. Yəhya Dillo mayın 6-na təyin edilmiş seçkilərdə hazırkı prezident (və qohumu) Mahamat İdriss Debi ilə rəqabət aparacaqdı.

Yaya Dillonun çərşənbə günü təhlükəsizlik qüvvələri ilə atışma zamanı öldüyünü cümə axşamı prokuror Umar Mahamat Kedelaye elan edib. Fevralın 28-də günorta Çadın paytaxtı Ncamenanın mərkəzində yerli sakinlər partlayış və atəş səsləri eşidiblər.

Mətbuat sonradan öyrənib ki, təhlükəsizlik qüvvələri müxalif Sərhədsiz Sosialist Partiyasının qərargahına basqın edərək bir çox fəalı həbs edib. Məhz o zaman Yaya Dillo öldürülüb.

SPG ofisinə hücum fevralın 27-də Milli Təhlükəsizlik Agentliyinin (NSA) qərargahına edilən və iki qurum əməkdaşının öldürüldüyü hücumdan sonra baş verib. Hakimiyyət hücumun təşkilində müxalifət partiyası tərəfdarlarını günahlandırıb. Hücumun partiya fəallarından birinin həbsinə görə qisas olduğu güman edilir.

Yəhya Dillo

Hər şey ondan başlayıb ki, fevralın 19-da Ali Məhkəmənin sədri Samir Adam Annurun həyatına qəsd edilib. Hakimiyyət bu hücumu Yəhya Dillonun qarşıdan gələn prezident seçkilərində iştirak etmək üçün qeydiyyata alınmasından gözlənilən imtina ilə əlaqələndirib və cinayətin birbaşa təşkilatçısı kimi Sosialistlərin katibi Abakar Torabinin adını çəkib. Yəhya Dillo özü isə hakimin həyatına sui-qəsdi səhnələşdirilmiş hərəkət hesab edib.

Fevralın 27-də təhlükəsizlik qüvvələri Abakar Torabinin avtomobilini mühasirəyə alaraq, onu həbs etməyə çalışıblar, siyasətçinin mühafizəçiləri ilə atışma baş verib. Yaralı müxalifətçi müşayiət altında xəstəxanaya göndərilib, oradan Yəhya Dillonun başçılıq etdiyi partiya yoldaşları daha sonra onu xilas etməyə çalışıblar. Bu səbəbdən Abakar Torabi NSA-nın daxili kəşfiyyat departamentinin olduğu yerə aparılıb, Yaya Dillonun tərəfdarları da ora gedib.

Vəziyyəti kəskinləşdirən səbəb odur ki, Yəhya Dillo sadə müxalifətçi deyil, prezidentin klanının üzvüdür. O, dövlət başçısı Mahamat Debi İtnonun əmisi oğludur.

İdriss Debi İtno

Keçmiş energetika naziri və prezidentin keçmiş müşaviri Yəhya Dillo uşaq ikən - 1980-ci illərin sonunda gələcək dövlət başçısı, hazırkı dövlət başçısının atası Mahamat Debi İtnonun atası İdriss Debi İtnonun üsyançı ordusuna qoşulub. Debi İtno hakimiyyətə gəldikdən sonra Yaya Dillo silahı yerə qoyub, məktəbi bitirib və Kanadada təhsilini davam etdirib.

Mühəndislik diplomu ilə vətənə qayıtdıqdan sonra özünə layiqli iş yeri tapa bilməyərək, silahlı müxalifətə qoşulub və Çadın şərqində üsyançı "Dəyişiklik, Birlik və Demokratiya Platforması"nı təsis edib, lakin 2007-ci ildə prezidentlə barışaraq, onun hökumətinə qoşulub.

Bu Çadda tez-tez olur. Demək olar ki, bütün yüksək rütbəli siyasətçilər və hərbi zabitlər Zaqava xalqının kiçik Bideyat qəbiləsindəndir. Amma bu, onların hakimiyyət uğrunda qanlı toqquşmalara girməsinə mane olmur. Bu da çox vaxt keçmiş üsyançılar üçün sərfəli güzəştlərlə tərəflərin barışması ilə nəticələnir. Düzdür, indiki iş birmənalı olaraq belə deyil...

Müxalifətçinin uğursuzluqları ailə münaqişəsi ilə başlayıb - 2020-ci ilin mayında ölkənin birinci xanımı Hinda Debi İtno ona qarşı böhtana görə şikayət edib. Səbəb koronavirusla mübarizə üçün fonduna ayrılan vəsaiti mənimsədiyi iddia edilən prezidentin nüfuzlu həyat yoldaşına qarşı korrupsiya ittihamları olub. Nəticədə Yəhya Dillo Mərkəzi Afrika İqtisadi və Valyuta Birliyinin komissiyasındakı mövqeyini və bununla yanaşı, siyasi təqiblərdən immunitetini də itirib.

Lakin siyasətçi heç çağırışa məhəl qoymayıb. 27-28 fevral 2021-ci ildə təhlükəsizlik qüvvələri siyasətçinin evinə basqın edərək onu həbs etməyə cəhd göstərib. Sonrakı atışmada Yəhya Dillonun anası və oğlu da daxil olmaqla 5 nəfər həlak olub. Lakin martın 1-də o, yoldaşlarının köməyi ilə qaçıb gizlənə bilib.

Çoxları baş verənləri siyasi səbəblərə görə təqib hesab edir: bundan az əvvəl siyasətçi 2021-ci il aprelin 11-də keçiriləcək prezident seçkilərində namizədliyini irəli sürmək niyyətini açıqlamışdı. Sonra 1990-cı ildən hakimiyyətdə olan prezident İdris Debi öz namizədliyini irəli sürüb və altıncı müddətə yenidən seçilib. Seçki günü üsyançıların kolonnaları aprelin 20-də prezidentin öldüyü döyüşdə Liviya ərazisindən Çadı işğal ediblər. Lakin üsyançılar məğlub olub və konstitusiya prosedurlarından yan keçərək hakimiyyət mərhumun oğlu Mahamat İdriss Debi İtnoya keçib.

Hakimiyyət dəyişikliyindən sonra da ədliyyə və təhlükəsizlik qüvvələrinin Yəhya Dilloya təzyiqləri dayanmayıb. Eyni zamanda siyasətçi hakimiyyətə gəlmək cəhdlərini davam etdirib. O, mayın 6-da keçiriləcək seçkilərdə namizəd olmaq istəyirdi. Artıq prezident Mahamat İdriss Debnin real rəqibləri yoxdur...

Çad prezidenti Mahamat İdriss Debi Parisdəki Yelisey sarayında Fransa prezidenti Emmanuel Makron ilə görüşdən əvvəl (fevral 2023)

ARAYIŞ:

Çad Mərkəzi Afrikada yerləşir və dənizə çıxışı olmayan ölkələrdən biridir. Şimaldan Liviya, şərqdən Sudan, cənubdan Mərkəzi Afrika Respublikası, qərbdən isə Niger, Nigeriya və Kamerunla həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Ncamena, ümumi sahəsi 1,284,000 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 16 milyon nəfərdən çoxdur.

Böyük hissəsi Saxara səhrasından ibarət olan Çad dünyanın ən böyük 21-ci ölkəsidir. Ərazisinin ölçüsü Perudan böyük, CAR-dan azca kiçikdir. Çadın ən böyük şəhərləri paytaxt Ncamena, Sarh, Mundu və Abeşedir.

Ölkə ərazisində cənubda tropik, şimalda səhra iqlimi hakimdir. Mərkəzdə geniş, quru ovalıqlar, şimalda səhra, şimal-qərbdə dağlar, cənubda düzənliklər yerləşir. Ölkənin ən yüksək zirvəsi dəniz səviyyəsindən 3415 m yüksəklikdə yerləşən Tibesti massivinin Emi-Kusi zirvəsidir. Neft, Uran, Natrium, Kaolin, balıq (Çad gölü) başlıca təbii sərvətlərdəndir.

Aydın