Çin postsovet məkanında liderlik yarışına qoşuldu

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə "Kommersant" yazır.

Mayın 18-də Böyük Çin İmperiyasının keçmiş paytaxtı Sian şəhərində başlayacaq iki günlük Çin-Mərkəzi Asiya sammiti beş Mərkəzi Asiya dövlətinin liderlərinin son həftələrdə ikinci birgə görüşü olacaq. Mayın 9-da Moskvada Rusiya Prezidenti Vladimir Putin tərəfindən qəbul edilən və Qələbə Paradında iştirak edən Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Özbəkistan və Türkmənistan prezidentləri bu dəfə Çin prezidenti Si Szinpinlə bir sıra görüşlər və danışıqlar həyata keçirmək üçün yenidən eyni tərkibdə toplaşacaqlar. 

Siyasətdə simvolizmə böyük önəm verən Çin tərəfi təsadüfi olaraq keçmiş sovet respublikalarının rəhbərləri ilə görüş yeri kimi qədim Sian şəhərini seçməyib.

Orta Asiyadan keçən və 21-ci əsrdə Pekinin "Bir kəmər - bir yol" əsas inteqrasiya layihəsində təcəssüm edən Böyük İpək Yolu oradan başlayıb.

Sammit ərəfəsində Çinin "Sinxua” dövlət agentliyi "Çin və Mərkəzi Asiya mühüm sammitə hazırdır” ilkin şərhini dərc edib. Agentlik qeyd edir ki, Si Szinpin regiona ilk səfərini hakimiyyətinin əvvəlində, 2013-cü ildə edib və son on ildə Mərkəzi Asiya ölkələrinə yeddi dəfə səfər edib. Çin lideri ilk dəfə 2013-cü ilin sentyabrında Qazaxıstanda özünün əsas "Kəmər və Yol” təşəbbüsünü açıqlayıb. O, Astanada çıxış edərək, region dövlətlərinə Pekinlə birlikdə keçmiş İpək Yolu boyunca vahid iqtisadi kəmərin yaradılmasına qoşulmağı təklif edib. "Son onillikdə Mərkəzi Asiya ölkələri "Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün təşviqində qabaqcıllardan olublar. Aktiv əməkdaşlıq ümumi inkişafa gətirib çıxardı - intensiv dəmir yolu rabitəsinin yaradılmasından tutmuş istehsal xətlərinin yaradılmasına və qaz kəmərlərinin çəkilməsinə qədər”, - Sinxua qeyd edir.

"Zirvə görüşündən gözləntilərim çox böyükdür. Çin dünyanın bizim hissəsində, Mərkəzi Asiyada getdikcə daha mühüm rol oynayır və bu, təbiidir. Düşünürəm ki, Mərkəzi Asiyadakı bütün həmkarlarım Çinlə əlaqələrimizdən faydalandığımızla razılaşacaqlar. Və biz bu cür əməkdaşlığı inkişaf etdirmək üçün əlimizdən gələni edəcəyik”, – Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Comart Tokayev Çin Mərkəzi Televiziyasına müsahibəsində deyib. "Fakt budur ki, Çin dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatıdır, ona görə də biz Çinin rolunu tanımalıyıq və ölkənizlə çox yaxşı əlaqələr qurmalıyıq”, o, çinli jurnalistlərlə söhbətində əlavə edib.

Çinlə yaxınlaşmanın Mərkəzi Asiya dövlətləri üçün təhlükə törədirmi sualına cavabında Tokayev qeyd edib: "Bu barədə heç bir şübhə olmamalıdır, çünki bizim niyyətlərimiz kifayət qədər açıq və səmimidir”. "Biz bu konsepsiyanı dəstəkləmirik”, – deyə Qazaxıstan prezidenti Çinin dağıdıcı rolu ilə bağlı Qərbdə geniş yayılmış rəyi şərh edib: belə hesab olunur ki, Pekin inteqrasiya layihələrini həyata keçirmək və bərabərhüquqlu əməkdaşlığı inkişaf etdirmək adı altında bölgəni öz xammal yatağına çevirərək "sürünən” müstəmləkəçilik edir. 

Öz növbəsində, çərşənbə günü Tokayevlə görüşən Si Szinpin deyib: "Qarşıdan gələn sammit böyük tarixi əhəmiyyətə malikdir, bu, Çin və Mərkəzi Asiya arasında əməkdaşlığın yeni dövrə daxil olmasına töhfə verəcək".

Bu ölkələr arasında ticarət-iqtisadi əlaqələrin inkişafı üçün stimul onların iqtisadiyyatlarının nümayiş etdirdiyi və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən də təsdiqlənən yüksək artım templəridir. Bir gün əvvəl Reuters xəbər verib ki, BVF 2023-cü ildə Mərkəzi Asiya və Qafqaz respublikalarının iqtisadiyyatının 4,2% artacağını gözləyir. Ötən il BVF-nin məlumatına görə, artım ilkin proqnozları üstələyib: göstərici 4,8% artıb.

Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (AYİB) çərşənbə axşamı Mərkəzi Asiya ölkələri üçün 2023-cü ildə iqtisadi artım proqnozunu əvvəlki 5%-dən 5,2%-ə qaldırıb. AYİB-in hesablamalarına görə, qismən biznesin Rusiyadan köçürülməsi, idarəetmənin təkmilləşdirilməsi, malların ixracının artması və Çin ilə əlaqələrin artması sayəsində regionun iqtisadiyyatı 2024-cü ildə 5,4% böyüməyə davam edəcək.

Pekinin postsovet məkanının cənub hissəsində öz liderliyini mübahisəsiz etmək istəyi müəyyən mənada ABŞ və onun avropalı tərəfdaşlarının regiona artan nüfuzuna cavab sayıla bilər.

Bu ilin fevral ayında ABŞ dövlət katibi Entoni Blinken Mərkəzi Asiyaya turneyə çıxaraq Qazaxıstan və Özbəkistana səfər edib və Astana C5+1 Xarici işlər nazirləri Toplantısında (Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan, Özbəkistan və ABŞ) iştirak edib.

Məqsəd "Birləşmiş Ştatlarla tərəfdaşlıqda ümumi problemləri həll edən müstəqil, firavan və təhlükəsiz Mərkəzi Asiyanın” formalaşması elan edilib. Xatırladaq ki, 2015-ci ildə yaradılmış C5+1 formatı ABŞ və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında qarşılıqlı fəaliyyətin üç əsas istiqamətini - iqtisadiyyat, enerji və təhlükəsizlik sahələrini müəyyən edir.

Siandakı görüş ərəfəsində Vaşinqton Pekinə ağrılı zərbə vurmağı bacardı. Bloomberg xəbər verir ki, İtaliyanın baş naziri Corciya Meloni ABŞ Nümayəndələr Palatasının spikeri Kevin Makkartiyə İtaliyanın Çinin "Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsündən çıxmaq niyyəti barədə danışıb. Hələlik yekun qərar verilməsə də, agentliyin mənbələri Vaşinqtonun Çin layihəsində iştirakını dayandırmaq üçün Romaya təzyiq etdiyini bildirir. 2019-cu ildə İtaliya Pekinlə memorandum imzalayaraq Çin proqramının layihələrində iştirak etməyə hazır olduğunu təsdiqləyən ilk G7 ölkəsi olub. 

Bu arada, Bloomberg-in məlumatına görə, Sianda keçirilən görüşün ertəsi günü mayın 19-da G7 sammitinin açılış mərasimində G7 ölkələri Çinin dünyanın müxtəlif regionlarında artan iqtisadi təsirinə qarşı birgə tədbirlər haqqında razılığa gəlmək niyyətindədirlər. Agentliyin məlumatına görə, Xirosima sammiti ərəfəsində G7 ölkələrinin səfirliklərinə Çinin müxtəlif regionlarda - Afrika və Latın Amerikasından tutmuş Mərkəzi və Cənub-Şərqi Asiyaya qədər təsirinin xəritəsini tərtib etmək tapşırılıb. Məqsəd Pekinin qlobal iqtisadi ekspansiyasına qarşı tədbirlər hazırlamaqdır.