Qırmızı dənizdə qəza: Bir qrup yaraqlı bəşəriyyəti internetsiz qoya bilərmi? (VİDEO)

Bir qrup yaraqlı həqiqətən də internet şəbəkəsinin qlobal "qapanmasına" səbəb ola bilərmi?

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu sualın cavabını UNIAN öyrənib.

Çərşənbə axşamı, martın 5-də "Facebook" sosial şəbəkəsində irimiqyaslı uğursuzluq baş verib. Dünyanın hər yerindən olan istifadəçilər öz hesablarından "qovulduqlarını” və nə mesaj göndərə, nə də tətbiq səhifələrini yeniləyə bildiklərini bildiriblər.

"Downdetector"un məlumatına görə, nasazlığın zirvəsində xidmət "Facebook"un işində yarım milyondan çox, "Instagram"da isə təxminən 100 min nasazlıq barədə məlumat alıb. "Meta"nın digər tətbiqləri - "WhatsApp" və "Threads"də "yorğun" olub, lakin onların işindəki uğursuzluq daha az qlobal idi.

"Meta" korporasiyasının sözçüsü Endi Stoun özünün X (keçmiş Twitter) səhifəsində yazıb: "Texniki problem insanların bəzi xidmətlərimizə daxil olmaqda çətinlik çəkməsi ilə nəticələndi. Biz problemi həll etdik... Yaranan narahatlığa görə üzr istəyirik".

Maraqlıdır ki, qlobal sosial şəbəkələrin sıradan çıxmasından bir qədər əvvəl Qırmızı dənizin dibindən keçən və Avropa, Asiya və Afrikanı birləşdirən bir neçə sualtı internet kabeli kəsilib. Xüsusilə Asiya-Afrika-Avropa, Avropa Hindistan Gateway, Seacom/Tata TGN-Gulf kabel sistemləri kəsilib.

HGC-nin məlumatına görə, Asiya ilə Avropa arasında internet trafikinin 25%-i hadisədən təsirlənib. Qəzanın nəticələrini yumşaltmaq üçün o, alternativ yollara - digər quru və sualtı kommunikasiyalara yönəldilib.

Bəs bu sualtı internet kabelləri tam olaraq nədir və nə üçün bu qədər vacibdir? "Meta" şirkətinin qlobal uğursuzluğunu sualtı infrastrukturun zədələnməsi ilə əlaqələndirmək düzgündürmü? Gəlin hər şeyi öz rəfinə qoyaq.

Sualtı kabellər dünyanın qitələrarası trafikinin 90%-ni təmin edən informasiya infrastrukturunun əsas elementlərindən biridir.

Ümumilikdə, müxtəlif hesablamalara görə, planetdə ümumi uzunluğu 1,2 milyon kilometrdən çox olan 380-dən 500-ə qədər kabel var. Aya çatmaq üçün təxminən eyni məsafə qət edilməlidir - 3 dəfə!

Submarinecablemap.com-un məlumatına görə, Qırmızı dənizdə 17 internet kabeli var. Əgər onların hamısı təsirlənsəydi, Avropa, Şimali və Şərqi Afrika, Hindistan və Şərqi Asiya arasında əlaqə əhəmiyyətli dərəcədə pozulardı.

Dünyanın ilk sualtı fiber optik kabeli hələ 1989-cu ildə Atlantik okeanının dibindən çəkilib. Və o vaxtdan bəri okean dibində internet infrastrukturu daim inkişaf edir.

Bu gün demək olar ki, bütün dünya sualtı kabelləri özəl şirkətlərə - rabitə operatorlarına və ya investorlara məxsusdur. Yalnız bir faizə yaxın hissəsi qismən və ya tamamilə dövlətlərindir.

"Bütün sualtı transkontinental internet kabellərinin təxminən 66%-i 4 nəhəngə məxsusdur: "Microsoft", "Google", "Amazon", "Meta", deyə kibertəhlükəsizlik üzrə mütəxəssis Kostantin Korsun "Facebook"da qeyd edib.

Tək sadə internet kabeli daxili optik nüvədən, mis və polad keçiricilərin qabığından ibarətdir. Belə kabellər sözdə "plows" ilə təchiz olunmuş xüsusi gəmilərin köməyi ilə çəkilir - onların sayəsində optik lifin qoyulduğu nazik sualtı torpağın bir təbəqəsi qazılır. Kabellər ətraf mühitin təsirindən çətin mühafizə olunduğundan, həm insanlar, həm sualtı sakinlər, həm də təbiət hadisələri: zəlzələlər, tufanlar tərəfindən tez-tez zədələnirlər. Kabellərin Mühafizəsi üzrə Beynəlxalq Komitənin məlumatına görə (belə bir qurum da var), hər il sualtı internet rabitəsinin saxlanmasında 150-yə yaxın nasazlıq qeydə alınır.

Qırmızı dənizdə baş verən son insidentin səbəbləri hələ də aydınlaşdırılır, lakin ən çox ehtimal edilən versiyalardan biri onların aylardır Süveyş kanalına gedən ticarət gəmilərinə qarşı terror törədən Yəmən husiləri tərəfindən qəsdən sıradan çıxarmasıdır.

Kabeli zədələnmiş Afrika telekommunikasiya kabel operatoru "Seacom" "Associated Press"ə bildirib ki, ilkin sınaqlar təsirlənmiş seqmentin Yəmənin Qırmızı dənizin cənubundakı dəniz yurisdiksiyasına aid olduğunu göstərir. Bölgədəki gərgin vəziyyəti nəzərə alsaq, bu, təəccüblü deyil.

Bundan əlavə, elə keçən ay Yəmənin beynəlxalq səviyyədə tanınmış hökuməti dünya ictimaiyyətinə xəbərdarlıq etmişdi ki, husilər dənizdə ticarət gəmilərinə terror hücumları ilə yanaşı, sualtı rabitə şəbəkələrini də hədəfə ala bilərlər.

Lakin İranın dəstəklədiyi yaraqlılar, gözlənildiyi kimi, günahlarını etiraf etmir və oxları Böyük Britaniya və ABŞ-a çevirirlər ki, onlar da öz növbəsində husilərin sonsuz təxribatlarına əks-zərbələrlə cavab verib. Ancaq hələlik heç bir tərəfin hər iki nəzəriyyəni dəstəkləyəcək sübutu yoxdur. Hətta ola bilsin ki, kabelləri zədələməkdə heç bir bədxah niyyət olmayıb, əvəzində onlar gəmilərdən birinin lövbərinə ilişə bilərdi, çünki belə bir senari də qeyri-adi deyil. Bununla belə, bir neçə kabelin eyni anda necə zədələndiyi hələ də sirr olaraq qalır.

Qırmızı dənizin cənub kanalı uzun müddətdir ki, yük daşımaları səbəbindən sualtı internet rabitəsi üçün "zəif nöqtə" olub. Yəmən husilərinin fəaliyyəti isə vəziyyəti daha da pisləşdirir - davamlı terror hücumları səbəbindən zədələnmiş kabelləri təmir etmək daha çətindir.

"The Wall Street Journal"ın məlumatına görə, "Seacom" telekommunikasiya şirkəti zədələnmiş rabitə xəttinin təmirinə 2024-cü ilin ikinci rübündə başlamağı planlaşdırır. Bununla belə, regional müharibələr, təmir işlərinə icazələrin uzun müddət alınması və hətta hava şəraiti səbəbindən müddətlərin uzadılması istisna edilmir.

Bu arada, Yaxın Şərqdə kabel şirkətləri üçün işləmək getdikcə çətinləşir və daha bahalı olur. WSJ qeyd edir ki, bu ilin əvvəlində bəzi kabel gəmiləri üçün sığorta dəyəri əhəmiyyətli dərəcədə artaraq, gündə 150 min dollar həddinə çatıb.

Sualtı internet kabellərinin zədələnməsinin Mark Zukerberqin sosial şəbəkələrinin işindəki problemlərlə üst-üstə düşməsinə baxmayaraq (hətta "Action” proqramının işində qısamüddətli uğursuzluq), ekspertlər əmindirlər ki, bu hadisələr heç bir şəkildə bir-birinə bağlı deyil.

"Facebook" və "Instagram"ın nasazlığı Qırmızı dənizdəki vəziyyətlə bağlı deyil. Bu, "Meta" korporasiyasının zaman-zaman təkrarlanan daxili problemidir", deyə telekommunikasiya üzrə ekspert Roman Ximiç UNIAN-a bildirib.

Sosial şəbəkənin oxşar uğursuzluğu 2021-ci ilin oktyabrında da baş verib.

Qlobal internet təhlükəsizliyinə gəlincə, sualtı internet kabellərinin zəifliyinə baxmayaraq, ekspertlər sakitdirlər - Qırmızı dənizdə baş verən son insident qlobal internet şəbəkəsini "söndürmək” iqtidarında deyil.

"Ümumiyyətlə, qlobal kabel sistemi elə qurulub ki, bir yerdə yaranan fasilə bütün sistemin işini dayandırmır. Bu, suya bənzəyir: bir yerdə dəliyi bağlasan, o özünə axmaq üçün başqa yer tapacaq. Ona görə də bir kabel zədələnərsə, trafik avtomatik olaraq başqalarına paylanır. Bəli, bu sistemin işçi hissəsinin yükünü bir qədər artırır. Lakin zaman keçdikcə kabellər bərpa olunur. Və hətta yeniləri də çəkilir. Adətən qırılmalardan ən çox yalnız bir kabelin qoşulduğu ada dövlətləri əziyyət çəkir", deyə kibertəhlükəsizlik üzrə ekspert Kostantin Korsun öz "Facebook" səhifəsində izah edir.

Mütəxəssisin fikrincə, nəzəri cəhətdən yaraqlılar şəbəkədə sabitliyi pozmağa qadirdirlər, lakin eyni zamanda onlar özləri də qlobal internetdən məhrum olmaq riski daşıyırlar.

"Qlobal miqyasda dünya interneti kifayət qədər sabit bir şeydir və bir neçə magistral kabeli kəsməklə ona ciddi təsir göstərmək çətindir. Amma mümkünsüz deyil. Terrorçu tipli ölkələr isə bundan getdikcə daha çox istifadə etməyə çalışırlar. Amma prinsipcə, əgər onlar bunu edərkən yaxalansalar, niyyətləri, günahları sənədləşdirilsə və sübut edilsə, üstəlik zərər kritik olarsa - nəzəri olaraq belə bir terror ölkəsi dünya internetindən qoparıla və ya onlar üçün məlumat ötürülməsi sürəti ciddi şəkildə azaldıla bilər", deyə Kostantin Korsun əlavə edir.